Getuigenissen plaatst steekproefsgewijs getuigenverhoren en ondervragingen van verdachten online. Het bewaarde materiaal van de 19de-eeuwse correctionele rechtbank is te omvangrijk om allemaal online te plaatsen. We moeten dus nauwgezet kiezen welke verhoren we eruit nemen om jullie te laten uitschrijven. In deze Getuigenissen-blog lichten we toe hoe we te werk zijn gegaan.
Hoeveel getuigenverhoren en ondervragingen van verdachten zijn bewaard gebleven voor de 19de-eeuws België? Voorlopig moeten we het antwoord daarop schuldig blijven. De verhoren van de correctionele rechtbank zijn immers bewaard in de dossiers waar toe ze behoren. Sommige dossiers bevatten geen getuigenverhoren, anderen bevatten er tientallen. Het zijn niet de verhoren die als basis dienen om de omvang van dit materiaal in kaart te brengen, maar de correctionele dossiers. Door te inventariseren worden deze correctionele dossiers toegankelijk gemaakt voor raadpleging in de archieven. Deze reeksen toegankelijker maken, houdt in dat er een inventaris wordt opgemaakt waarbij per dossiernummer ook kort wordt toegelicht welke misdaad centraal stond en wie de betrokkenen waren. Op die manier kan je gericht op zoek gaan om stukken in het archief op te vragen.
Deze inventarisatie is voor bepaalde archieven reeds gebeurd, voor anderen zijn de archieven volop bezig om deze reeksen toegankelijk te maken. Voor wie al gewerkt heeft met de inventaris van het Hof van Assisen voor Brugge zal merken dat deze reeksen vlot toegankelijk en doorzoekbaar zijn gemaakt. De namen van de dader(s) en slachtoffer(s), telkens met bijkomende gegevens zoals beroep en woonplaats, zijn gegeven in de inventaris, als ook de misdaad en de strafmaat. Je kan dus zeer gericht dossiers opvragen. Voor de correctionele rechtbanken ontbreken nog vaak dergelijke inventarissen. In het Rijksarchief van Vorst is de toegang bijvoorbeeld wel reeds opgemaakt. In het Rijksarchief te Brugge zijn de medewerkers volop bezig de reeks in kaart te brengen. Daarnaast kan een inventaris ook ontbreken, omdat de archieven gewoon weg niet meer bestaan. Dit is onder meer het geval voor de dossiers van de correctionele rechtbank regio Oost-Vlaanderen. Bommen uit de Eerste Wereldoorlog hebben ervoor gezorgd dat dit archief jammer genoeg verloren is gegaan.
De dossiers van de correctionele rechtbank te Brugge zijn goed en in grote aantallen bewaard gebleven, maar voorlopig laat de toegang nog geen vlot gebruik toe van deze dossiers. Met behulp van een aanzet tot inventaris kon ik het aantal dossiers inschatten. Voor de 19de eeuw (1796-1900) alleen al zouden er ongeveer 5.800 dossiers van de correctionele rechtbank te Brugge bewaard zijn.
Hoe zijn we vervolgens te werk gegaan om vanuit die kleine 6000 dossier een selectie verhoren te maken die jullie vandaag op het platform kunnen ontdekken?
Ten eerste hebben we een chronologische afbakening gemaakt. We kozen voor steekproeven om de tien jaar en dat op de tientallen. Er werd gekeken naar de jaren 1810, 1820, 1830, 1840, 1850, 1860, 1870, 1880 en 1890. Daarna werd in het archief de kwaliteit en de aantallen van jaren onderzocht. Daaruit bleek dat in de periode 1810-1830 de kwaliteit van en het aantal verhoren dat bewaard is gebleven, niet in aanmerking kwam om verder op te werken. Voor de jaren 1840 en later bevatten de bronnen heel wat verhoren en laat de kwaliteit van de documenten toe om open te stellen voor online transcriptie. Vervolgens werd ieder dossier uit de jaren 1840, 1850, 1860, 1870, 1880 en 1890 één voor één bekeken. Indien de aantallen te klein waren voor één jaar, dan werd het voorgaande jaar ook bekeken en erbij betrokken. Dat is het geval voor onder meer het jaar 1840. We telden 24 dossiers. Hierdoor hebben we ook het jaar 1839 bekeken (42 dossiers). Voor het jaar 1880, ter vergelijking, zijn er 78 dossiers bewaard.
Ten tweede hebben we gekozen voor conflicten die heel wat verhoren en ondervragingen hebben voortgebracht. Eigendomsconflicten, zoals diefstal en brandstichting, hebben we opgenomen, maar ook geweldzaken, zowel verbaal als non-verbaal, hebben we geselecteerd. Deze type zaken vormen de meerderheid van de zaken die beslecht werden voor de correctionele rechtbank. Vooral in deze zaken werd een beroep gedaan op getuigen om te achterhalen wat er precies was gebeurd en om het gedrag van de verdachte in kaart te brengen. Wat hebben we dan niet geselecteerd? Dat zijn onder meer overtredingen tegen de wet, fraudezaken, scheepsdesertie en schriftvervalsing. In deze dossiers kwamen geen tot amper getuigen voor. Zo werd een overtreding vastgesteld door een agent en was bijkomende info van getuigen niet nodig (of waren die er gewoonweg niet).
Vervolgens werd een inventaris gemaakt van alle getuigen en verdachten van de zaken die voorkwamen in de geselecteerde jaren en conflicten. Dit leverde een lijst op van 2510 verhoren uit 196 dossiers. Dat is ongeveer 3,4% ten opzichte van het aantal geschatte dossiers die voor de 19de-eeuwse Brugse correctionele rechtbank bewaard is gebleven. Er ligt dus nog heel wat meer potentieel onderzoeksmateriaal in dit archief. Van de selectie hebben we nog niet alles online gezet. Van die verhoren staan er nu 1.854 online voor de 19de eeuw, dat is ongeveer 75% van het aantal getuigen en verdachten die we geïnventariseerd hebben. We hebben bij de selectie die online kwam gezorgd voor een weloverwogen keuze tussen stad, hier Brugge, en het platteland, hier de regio West-Vlaanderen. De overige verhoren kunnen we later nog steeds online aanbieden.
Ook voor de andere reeksen, zoals die van 18de-eeuws Brugge en de Antwerpse archieven, trachten we op eenzelfde manier te werk te gaan.
Benieuwd naar wat de getuigen te vertellen hebben? Ga naar ons platform en ontdek deze 19de-eeuwse verhoren.
Ans Vervaeke
Coördinator
Afbeelding: Voorpagina correctioneel dossier (RABrugge, EAC 0000, 2575, 478).