De hoven van assisen

In een blog van enkele weken geleden plaatsten we de correctionele rechtbank binnen de gerechtelijke structuur van België. Daarin vernoemden we al even het hof van assisen. De blog van deze week gaat dieper in op deze laatste rechtbank. Voorlopig staan er nog geen verhoren uit hof van assisen op het online platform van Getuigenissen, maar daar zal in de toekomst werk van gemaakt worden. Ook voor deze rechtbank is namelijk een schat aan informatie bewaard voor de negentiende eeuw.

De ernst en de gruwel van de feiten die het hof van assisen behandelt, zorgt ervoor dat deze zaken vaak de media halen: denk maar aan de parachutemoord (2010) en andere moordzaken. In het hof van assisen wordt uitspraak gedaan in conflicten die de zwaarste misdrijven omhelzen, waaronder(poging tot ) moord, doodslag en zware zedenfeiten. Het gebeurt dat deze zaken toch behandeld worden door de correctionele rechtbank. Deze zaken zijn dan 'gecorrectionaliseerd', omdat er verzachtende omstandigheden zijn ingeroepen.

Vandaag de dag zijn er 11 assisenhoven, die meestal in de provinciehoofdstad gevestigd zijn. Dit hof komt alleen maar samen wanneer een dossier doorverwezen wordt naar dit college. Bovendien worden magistraten in dit college bijgestaan door een jury bestaande uit 12 personen, ook wel aangewezen gezworenen genoemd. Door het lot zijn deze burgers uitgekozen. Deze burgers moeten wel aan enkele voorwaarden voldoen. Zo is er een leeftijdsbepaling (tussen 28 en 65 jaar oud) en moet je strafblad blanco tot beperkt zijn. Deze jury is van belang, aangezien ze mee beslist over de (on)schuld van de verdachte.

Net zoals de correctionele rechtbank gaat de geschiedenis van het hof van assisen in België terug op de inlijving van onze contreien bij Frankrijk in 1795. Op het niveau van de Franse departementen werden criminele rechtbanken ingevoerd, die vanaf 1804 criminele hoven werden genoemd en in 1810 werden omgevormd naar de hoven van assisen. Toen al werd een jury samengeroepen. Wanneer onze gebieden in 1815 bij het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden werd gevoegd, bleef de gerechtelijke organisatie grotendeels bestaan zoals ingevoerd door de Fransen twee decennia daarvoor. Bij het hof van assisen werd wel de jury afgeschaft, maar na de onafhankelijkheid van België kreeg dit hof haar jury terug (Belgische Grondwet, 1831).

Wie veroordeeld wordt in het hof van assisen kan niet terecht bij een hoger beroep. Wel is het mogelijk om naar het hof van cassatie te stappen. In België is er maar één zo een rechtbank en die zetelt in Brussel. Dit hof spreekt zich niet uit over de feiten in een dossier, maar onderzoek of alle wetten en rechtsregels correct zijn gevolgd. Wanneer de verdachte schuldig wordt bevonden, krijgt hij of zij een hoofdstraf, hechtenis en opsluiting, en vaak ook een bijkomende straf, bijvoorbeeld een geldboete. In de negentiende eeuw kon het hof van assisen ook de doodstraf uitspreken. Sinds de wet van 10 juni 1996 is de doodstraf in België afschaft. De doodstraf werd omgezet naar levenslange opsluiting. De laatste uitvoering van de doodstraf ging terug tot de naweeën van de Tweede Wereldoorlog (1950).

De negentiende-eeuwse dossiers van het hof van assisen zijn vrij goed bewaard gebleven. Een ruwe schatting maakt duidelijk er er voor de provincie West-Vlaanderen een kleine 5000 dossiers bewaard zijn gebleven. Deze worden bewaard in het Rijksarchief van Brugge. Ook voor de provincie Antwerpen zouden er ongeveer 4000 19de-eeuwse dossiers bewaard zijn gebleven in het Rijksarchief van Beveren. Voor de provincie Oost-Vlaanderen zijn ook heel wat dossiers bewaard, maar een inschatting is nog moeilijk te maken, aangezien het Rijksarchief te Gent volop bezig is met de inventarisatie. Voor de regio van Vlaams-Brabant is de bewaring beperkt gebleven tot voornamelijk het eerste kwart van de negentiende eeuw (1795-1824). Dat levert naar schatting ongeveer een 1000-tal dossiers op. Ook voor de provincie Limburg is de bewaring beperkt tot de eerste helft van de negentiende eeuw (1809-1840) en zijn er naar schatting een 250-tal dossiers bewaard in het Rijksarchief te Hasselt. Ook in deze dossiers zitten verhoren van getuigen en ondervragingen van verdachten vervat. Het potentieel onderzoeksmateriaal in deze dossiers is dus enorm.

Voorlopig maakt Getuigenissen nog geen gebruik van dit potentieel. In de toekomst zullen we hier zeker werk van maken, zodat jullie deze dossiers en hun verhoren ook kunnen ontdekken.

Ans Vervaeke, coördinator Getuigenissen

Afbeelding: RA Brugge, Hof van Assisen, nr. 1363 (1811-1865).

Literatuurtips:

- Deneckere, G., 'Off with their heads. The death penalty in Belgium', in: The Low Countries (2000). Raadpleegbaar online: https://www.dbnl.org/tekst/_low001200001_01/_low001200001_01_0011.php, geraadpleegd op 16/10/2019.

- Drossens, P., 'De reconstructie van een crimineel verleden. Hoe ga ik op zoek in de archieven van het gerecht en het gevangeniswezen?', in: Histories Magazine (2019). Raadpleegbaar online: https://historiesvzw.be/de-reconstructie-van-een-crimineel-verleden/, geraadpleegd op 16/10/2019.

- Hoven & Rechtbanken, hof van assisen, 2019, internet: https://www.rechtbanken-tribunaux.be/nl/rechtbanken-en-hoven/hof-van-assisen, geraadpleegd op 16/10/2019.

- Rotthier, I., Nadere toegang tot het archief van het hof van assisen van West-Vlaanderen en rechtsvoorgangers (1796-1960), Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2002.

- Velle, K., en Drossens, P., ‘De rechterlijke macht’, in: Van Den Eeckhout, P., en Vanthemsche, G., Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19e-21 eeuw Volume 1, Brussel, 2017, pp. 697-728.