Voor de 19e-eeuw staan getuigenverhoren en ondervragingen van getuigen en verdachten uit de correctionele rechtbank van de regio Brugge op het online platform van Getuigenissen. Reeds heel wat verhoren hebben jullie de voorbije drie maanden uitgetikt. Door dit succes breiden we deze week nog het aantal 19de-eeuwse verhoren bewaard voor de correctionele rechtbank te Brugge uit. Maar wat is de correctionele rechtbank? Welke plaatst had (en nog steeds heeft) deze rechtbank in de gerechtelijke structuur van België? Deze Getuigenissen-blog focust op de ontstaansgeschiedenis van de correctionele rechtbank en kadert dit college binnen het bredere geheel van strafrechtbanken.
Vandaag bestaat de correctionele rechtbank nog steeds. Deze rechtbank is bevoegd in strafzaken en is onderdeel van de rechtbanken van eerste aanleg. Daaronder zit onder meer ook de burgerlijke rechtbank die belast is met geschillen waarin bedragen van meer dan €5.000 centraal staan. De correctionele rechtbank is niet de enige strafrechtbank in België. Ook de politierechtbanken en het hof van assisen doen uitspraken in strafzaken. Het type misdrijf en de ernst van de feiten bepalen wat in welke rechtbank terecht komt. De correctionele rechtbank behandelt ‘wanbedrijven’ en is georganiseerd op gerechtelijk arrondissementsniveau. Diefstallen, slagen en verwondingen en misbruik van vertrouwen behoren hiertoe. ‘Overtredingen’, zoals geluidshinder of verkeersovertredingen, vormen dan weer spek naar de bek van de politierechtbanken (kanton), terwijl ‘misdaden’, zoals moord en verkrachting, voorkomen in het hof van assisen (provincie).
Deze gerechtelijke structuur bestaat in onze contreien sinds oktober 1795. Tijdens de perikelen van de Franse Revolutie werden de Zuidelijke Nederlanden ingelijfd bij Frankrijk (1795). In Frankrijk waren er nieuwe rechtbanken gekomen na de ondertekening van de Verklaring van de Rechten van de mens (1789). De basisprincipes van deze Verklaring, zoals gelijke rechten voor iedereen, wetten bepalen de straffen en iedereen is onschuldig tot het tegendeel bewezen is, waren de leidraad voor een meer gecentraliseerd en transparantere gerechtelijke structuur. In de 18e-eeuw was er inderdaad heel wat kritiek geuit op de werking van rechtbanken, namelijk op de kostprijs, de willekeur in de straffen en de onbekwaamheid van het juridische personeel. Niet alleen in Frankrijk via de cahiers de doléance, maar ook in de Oostenrijkse Nederlanden (1715-1795), waar Brugge en omgeving toen toe behoorden, werd kritiek geuit. Keizer Jozef II (1741-1790) had plannen om de strafrechtelijke rechtspleging te hervormen, maar deze zijn nooit doorgevoerd in onze contreien. Bij de inlijving van de Oostenrijkse Nederlanden bij Frankrijk voerden de Fransen definitief hervormingen door. Scheiding der machten, de afschaffing van privileges en een focus op transparantie en gelijkwaardigheid waren een feit.
De organisatie in 1795 leek al enigszins op wat we vandaag kennen, maar tussen 1799 en 1810 werden nog enkele aanpassingen doorgevoerd. Aanvankelijk noemde de correctionele rechtbank ‘de rechtbank van de correctionele politie’. In ieder departement zetelden drie tot zes van deze rechtbanken. Vanaf 1800 werd dit systeem afgeschaft en vervangen door de rechtbank van eerste aanleg, waarvan er één per gerechtelijk arrondissement zetelde. Deze rechtbank bestond uit twee kamers: de correctionele rechtbank en de burgerlijke rechtbank. Onder het bewind van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830) en bij de oprichting van België (1831) bleef deze Napoleontische gerechtelijke structuur grotendeels bewaard.
Een uitspraak van een rechter in een correctionele rechtbank wordt ook een vonnis genoemd. Bij het hof van assisen gebruikt men daarvoor de term arrest. Tegenwoordig kunnen wanbedrijven bestraft worden met een gevangenisstraf van minimum acht dagen en maximum vijf jaar of een geldboete van minimaal €26. Beroep tegen een vonnis uit de correctionele rechtbank kan in het Hof van Beroep. De dossiers van de 19de-eeuwse correctionele rechtbanken zijn te raadplegen in de rijksarchieven.
Wil jij ontdekken welke zaken de correctionele rechtbank behandelde tijdens de 19e-eeuw? Nieuwsgierig naar de verhalen en belevenissen van de getuigen en verdachten van toen? Doe mee aan Getuigenissen en schrijf deze handgeschreven verhoren uit van A tot Z.
Ans Vervaeke, coördinator Getuigenissen
Afbeelding: Verdachte verdedigt zich voor de rechter, Honoré Daumier, 1838. Bron: Collectie Rijksmuseum Amsterdam. De Franse schilder, tekenaar en beeldhouwer Honoré Daumier (1808-1879) tekende, naast heel wat satirisch en maatschappijkritisch werk, ook heel wat rechtbankscènes.
Literatuurtips:
- Hoven & Rechtbanken, Correctionele rechtbank, 2019, internet: https://www.rechtbanken-tribunaux.be/nl/bevoegdheden/correctionele-rechtbank, geraadpleegd op 27/8/2019.
- Crubaugh, A., Balancing the scales of justice: local courts and rural society in Southwest France, 1750-1800, Pennsylvania, 2001.
- Van Hille, P., De gerechtelijke hervorming van Keizer Jozef II, Tielt, 1973.
- Velle, K., en Drossens, P., ‘De rechterlijke macht’, in: Van Den Eeckhout, P., en Vanthemsche, G., Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19e-21 eeuw Volume 1, Brussel, 2017, pp. 697-728.