19DE-EEUWSE STRAFRECHTSPRAAK

IN EEN NOTENDOP

_____

​

​

De annexatie van de Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk in 1796 zorgde voor administratieve en gerechtelijke hervormingen. De revolutionairen wilden komaf maken met de willekeur in het strafrecht. De klachten waren niet nieuw, en de pogingen tot hervormingen evenmin. Zo lagen voorontwerpen voor een nieuw en nationaal strafwetboek reeds klaar voor de Zuidelijke Nederlanden, maar werd het niet ondersteund door keizer Jozef II.

​

In Frankrijk inspireerden de vele klachten, die gebundeld zijn in de cahiers de doléances, wel tot voorstellen tot hervorming. Dit kwam tot uiting tijdens de Franse Revolutie. De nieuwe rechtspraak werd gestoeld op zes principes. Ten eerste moest de wet  duidelijk zijn over wat misdrijven, straffen en de procedure was en dit voor het gehele gebied (legaliteitsbeginsel). Ten tweede moest iedereen op eenzelfde manier berecht worden (gelijkheidsbeginsel). Ten derde werd bepaald dat straffen in verhouding moeten staan tot de gepleegde misdaad. Gevangenisstraffen waren te verkiezen boven dood- en lijfstraffen (subsidiariteits- en proportionaliteitsbeginsel). Ten vierde stonden voortaan alleen misdadigers terecht en geen derden, zoals getuigen, (personaliteitsbeginsel). Het laatste beginsel, het publiciteitsbeginsel, bepaalde dat de strafrechtspleging zoveel mogelijk openbaar moest verlopen. Aan de hand van deze zes principes trachten de hervormers de waarden van de Franse Revolutie (égalité, fraternité et liberté) toe te passen op het recht.

​

In de praktijk leidde dit in 1796 tot de invoering van nieuwe rechtbanken. Na nog wat aanpassingen tussen 1796 en 1811 waren de negentiende-eeuwse rechtbanken de volgende. De politierechtbanken functioneerden het niveau van het gerechtelijke kanton en waren verantwoordelijk voor overtredingen. Zaken konden in beroep behandeld worden in de correctionele rechtbanken. Deze rechtbanken bevonden zich op het niveau van het arrondissement en maakten samen met de burgerlijke rechtbanken onderdeel uit van de rechtbanken van eerste aanleg. Wanbedrijven, zoals diefstal, oplichting en slagen en verwondingen, werden hier behandeld. Beroep wordt aangevraagd in  het Hof van beroep. Op provinciaal niveau waren er de criminele rechtbanken, later het hof van assisen genaamd, die instonden voor de misdaden, zoals moord(poging), gijzeling en zware zedendelicten.Ter volledigheidheid: doorheen de tijd zijn ook bijzondere rechtbanken in het leven geroepen, zoals de arbeidsrechtbanken en handelsrechtbanken.

​

​

​

​

​

REGIO'S

_____

 

 

De bronnen die werden gebruikt, zijn de volgende:

​

• Brugge: archiefreeksen correctionele rechtbank (EAC 0000) en hof van assisen

​​

• Antwerpen: archiefreeksen hof van assisen​

​

• Wordt nog verder aangevuld

​

​